Αυτός είναι ο”Πρόλογος” από το βιβλίο “Εφαρμογές Βιοανατροφοδότησης” και έχει τίτλο: “ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΒΙΟΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ (BIOFEEDBACK)”. Η Α.Ρ.Α. βιβλιογραφική αναφορά του είναι: “Χρηστίδης, Δ.Α. (2001). Εφαρμογές Βιοανατροφοδότησης. Αθήνα: Έλλην.”
Εάν χρησιμοποιήσετε ως παραπομπή αυτό το άρθρο μου (ή κάποιο άλλο) σε κάποια εργασία σας ή δημοσίευση, σας παρακαλώ πολύ να με ενημερώσετε. Θα χαρώ πολύ εάν μου στείλετε την εργασία σας για ενημέρωση. Σας ευχαριστώ προκαταβολικά.
Εφαρμογές Βιοανατροφοδότησης (Biofeedback)
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να εξυπηρετήσει τις διδακτικές ανάγκες του μαθήματος «Βιοανατροφοδότηση» του Τμήματος Ψυχολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το μάθημα αυτό του τέταρτου έτους σπουδών, έχει ως προαπαιτούμενά του την «Ψυχοφυσιολογία» και τις «Ψυχοφυσιολογικές Διαταραχές». Οι φοιτητές που επιλέγουν το μάθημα έχουν μια ήδη ικανοποιητικά λειτουργική γνώση της βιολογικής βάσης της συμπεριφοράς, της ανθρώπινης φυσιολογίας και, ειδικά, της νευροφυσιολογίας της αντίδρασης του στρες του οργανισμού. Η ύλη του βιβλίου, πέραν του πρότυπου υλικού, περιέχει δημοσιευμένα άρθρα και παρουσιάσεις από επιστημονικά συνέδρια, που θεώρησα ότι είναι χρήσιμα για τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εικόνας. Κατά την άποψή μου, η βιοανατροφοδότηση είναι ένα ιδανικό θεραπευτικό εργαλείο στο σύνολο του θεραπευτικού εξοπλισμού που διαθέτει ο κλινικός, ειδικά για την αντιμετώπιση των ψυχοφυσιολογικών διαταραχών. Το biofeedback δεν αποτελεί θεραπεία από μόνο του και είναι λάθος να χρησιμοποιείται χωρίς να πλαισιώνεται από ένα σωστό και ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα, που στόχο έχει την σφαιρική προσέγγιση του θεραπευτικού αιτήματος. Το θέμα αυτό τονίζεται και συζητιέται με διάφορους τρόπους στα περιεχόμενα του βιβλίου.
Η επιλογή του ηλεκτρομυογραφικού (ΗΜΓ) biofeedback, ως αποκλειστικό θέμα παρουσίασης από τις πολλές τεχνικές βιοανατροφοδότησης, έχει στόχο την βαθύτερη κατανόηση της συγκεκριμένης τεχνικής. Στο πλαίσιο του μαθήματος, ενώ παρουσιάζονται επίσης το θερμογραφικό και το ηλεκτροδερμικό (GSR), η κύρια συζήτηση και οι εργαστηριακές ασκήσεις αναφέρονται στο ΗΜΓ biofeedback.
Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στη σημασία της ανατροφοδότησης, ως διαδικασίας ενημέρωσης, επαναπροσδιορισμού και διόρθωσης, στο πλαίσιο της γνωστικοσυμπεριφορικής θεραπευτικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση των ψυχοφυσιολογικών διαταραχών. Στόχος είναι να καταλάβει ο αναγνώστης την έννοια του να αποτελεί ο ίδιος ο θεραπευτής ένα μηχανισμό ανατροφοδότησης για τις δυσλειτουργικές και αποκλίνουσες συμπεριφορές και σκέψεις του θεραπευόμενου που πρέπει να αναπλαισιωθούν, όπως επίσης και την ανάγκη της επαρκούς αντιμετώπισης του σωματικού αιτήματος.
Το δεύτερο κεφάλαιο, διαγραμματικά, αναφέρεται στην εκπαίδευση που πρέπει να προσφερθεί στον θεραπευόμενο, προκειμένου να κατανοήσει: α) τη νευροφυσιολογία της αντίδρασης του στρες στον οργανισμό, β) τη σχέση μεταξύ συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, γ) τον παθογενετικό μηχανισμό του προβλήματος, δ) την σημαντικότητα των γνωστικών στρεσοπαραγόντων και ε) τους λόγους για την ενεργό συμμετοχή του και τον έλεγχο των γνωστικών και σωματικών του παραμέτρων. Ενώ είναι σημαντικό, για τη βελτιστοποίηση του θεραπευτικού αποτελέσματος, να αποκτηθεί λειτουργική αντίληψη αυτών των θεμάτων, δεν έχει σημασία ποια σειρά θα ακολουθηθεί ή τί παραδείγματα θα δοθούν: αρκεί να καταλάβει ο θεραπευόμενος τη σχέση τους με την εμφάνιση του συμπτώματος και την δυνατότητα ελέγχου που μπορεί να αποκτήσει.
Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η «αντιμετώπιση» ως γνωστική διαδικασία εκτίμησης και διαχείρισης των στρεσοπαραγόντων. Στόχος είναι να δημιουργηθεί αντίληψη α) της υποκειμενικότητας των στρεσοπαραγόντων, β) της δυνατότητας παρέμβασης και σε επίπεδο πρόληψης και σε επίπεδο αντιμετώπισης της συμπαθητικής διέγερσης, γ) της σημασίας των «μετριαστικών παραγόντων» και δ) των αποτελεσμάτων της αποτυχημένης αντιμετώπισης.
Το τέταρτο και το πέμπτο κεφάλαιο είναι εκτενείς αναφορές στο ΗΜΓ biofeedback. Συζητιούνται η φύση και τα χαρακτηριστικά α) του ΗΜΓ σήματος και περιγράφεται το νευρομυϊκό σύστημα με τα χαρακτηριστικά των μηχανισμών του και β) των ηλεκτρονικών συσκευών που επιτρέπουν την εφαρμογή μαθησιακών διαδικασιών για την προώθηση της αποκατάστασης νευρομυϊκών συμπεριφορών. Ακολουθεί συζήτηση των χαρακτηριστικών των νευρομυϊκών παθήσεων για τις οποίες το ΗΜΓ biofeedback προσφέρεται επιτυχώς για θεραπεία και περιγράφονται οι επερχόμενες βιοχημικές και νευρο-μορφολογικές αλλαγές που σχετίζονται με βελτίωση. Το πέμπτο κεφάλαιο, για όσους κατέχουν την αγγλική γλώσσα, διαπραγματεύεται το θέμα σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια.
Το έκτο κεφάλαιο, που προέρχεται από το υλικό της διδακτορικής μου διατριβής, υποδεικνύει τον βαθμό ελέγχου που μπορεί να αποκτηθεί με τη χρήση της βιοανατροφοδότησης. Εδώ, το ηλεκτρομυογραφικό biofeedback χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση διαφοροποιημένης επιστράτευσης κινητικών μονάδων σε κεφαλές του ίδιου μυός, που νευρώνονται από το ίδιο κινητικό νεύρο.
Το έβδομο κεφάλαιο αναφέρεται: Α) στα αίτια εμφάνισης και συντήρησης των κεφαλαλγιών (κεφαλαλγία τύπου τάσης και ημικρανία). Οι ίδιοι παθογενετικοί μηχανισμοί ισχύουν για το σύνολο των ψυχοφυσιολογικών διαταραχών, στα πλαίσια των χαρακτηριστικών (ανατομικών και λειτουργικών) των διαφορετικών συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού. Β) στην αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας τύπου τάσης με τη χρήση του ΗΜΓ biofeedback.
Το όγδοο και το ένατο κεφάλαιο αναφέρονται στη Κροταφογναθικό Σύνδρομο. Το πρώτο από τα δύο αυτά κεφάλαια, αναφέρεται στην επιδημιολογία του, στον παθογενετικό μηχανισμό του, στη λειτουργική ανατομία του, στη διάγνωσή του και σε θεωρητικά μοντέλα που προσδιορίζουν τις μεθόδους αντιμετώπισής του. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη χρήση του ΗΜΓ biofeedback, ως απαραίτητο θεραπευτικό εργαλείο για την ολοκληρωμένη αντιμετώπισή του. Το ένατο κεφάλαιο περιγράφει την αντιμετώπιση 22 περιστατικών με κροταφογναθικό σύνδρομο σύμφωνα με τις αρχές που προβάλλονται στο παρόν βιβλίο.
Στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζεται ένα περιστατικό με «Φοβία Κεραυνών, Βροντών και Κρότων», ως παράδειγμα χρήσης ψυχοφυσιολογικών τεχνικών σε περιστάσεις που άλλες, πιο παραδοσιακές τεχνικές (συστηματική απευευαισθητοποίηση, έκθεση), έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα. Στην αντιμετώπιση των περιστατικών που παρουσιάζονται στα κεφάλαια 9 και 10 υποδεικνύεται η ανάγκη συνδυασμού της ανατροφοδότησης με άλλες θεραπευτικές τεχνικές: από μόνη της θα είχε μειωμένη αποτελεσματικότητα.
Στο ενδέκατο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται «Στρες και Ανοσοποιητικό Σύστημα», παρατίθενται στοιχεία για τη δημιουργία συνθηκών α) ανοσοανεπάρκειας μέσω παρατεταμένης κινητοποίησης του ψυχονευροενδοκρινικού άξονα και συμπαθητικής διέγερσης και β) ανοσοεπάρκειας μέσω ψυχοθεραπευτικής ρύθμισης του ατόμου, μείωσης του συμπαθητικού τόνου και προώθησης παρασυμπαθητικής λειτουργίας. Μεταξύ άλλων, το υλικό του κεφαλαίου αποτελεί καλό παράδειγμα για τον βαθμό ελέγχου που μπορεί να επιτευχθεί από τον γνωστικό μηχανισμό στο βιολογικό υπόβαθρό του.
Τα παραρτήματα που ακολουθούν προσφέρουν φόρμες για αρχική συνέντευξη, δημιουργία δεδομένων γραμμής εκκίνησης, αξιολόγηση του αιτήματος και παρακολούθηση της προόδου, για διάφορες περιστάσεις.