Άρχισα να αποκτώ τις πρώτες μου θεραπευτικές μου εμπειρίες το 1978 εργαζόμενος, υπό επίβλεψη στο πλαίσιο μιας πρακτικής άσκησης, ως ‘σύμβουλος μαθητών’ στο «Πρόγραμμα Αποτροπής Παραβατικότητας του Κουήνς» στο Κουήνς της Νέας Υόρκης, Η.Π.Α. Μετά από πολλά κύματα εκπαίδευσης (με κορυφαίες την ‘αυστηρή’ ψυχαναλυτική του μεταπτυχιακού μου στο New York University και την ‘βαθιά’ Γνωστικο-Συμπεριφορική του διδακτορικού μου στο Behavioral Medicine Program στο University of Miami, είχα την τιμή να είμαι Πρόεδρος της Ελληνικής Γνωστικο-Συμπεριφορικής Εταιρίας (Ελληνική Εταιρία Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς) όσο ήμουν στην Αθήνα, όπως επίσης Πρόεδρος στο 24ο Συνέδριο (1994) της European Association for Behavioral and Cognitive Therapies και Υπεύθυνος Εκπαίδευσης του Πανελλήνιου Ψυχολογικού Συλλόγου.
Εδώ θα προσπαθήσω να εξηγήσω, με όσο πιο απλά λόγια γίνεται, τι είναι η ψυχοθεραπεία και σε ποιόν απευθύνεται στην σημερινή Ελλάδα.
Εννοείται ότι μπορείς να αισθανθείς πολύ άνετα να επικοινωνήσεις μαζί μου για όποιες απορίες έχεις (αφού όμως διαβάσεις τα παρακάτω)….
Μιλάω στον ενικό επειδή σε θεωρώ συνάνθρωπο και εάν κάποτε συνεργαστούμε θα είμαστε συνομίλικοι συνεργάτες και συνυπέυθυνοι…
Η ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται στη θεραπεία προβλημάτων ψυχικής υγείας, μιλώντας με ψυχολόγο, ψυχίατρο, ή άλλον επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Με την ψυχοθεραπεία, μαθαίνεις για την κατάστασή σου και τις διαθέσεις σου, τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές σου. Η ψυχοθεραπεία σε βοηθά να μάθεις πώς να πάρεις τον έλεγχο της ζωής στα χέρια σου και να ανταποκρίνεσαι στις δύσκολες καταστάσεις με υγιείς / λειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης.
Υπάρχουν πολλοί τύποι ψυχοθεραπείας, ο καθένας με τη δική του προσέγγιση. Ο τύπος της ψυχοθεραπείας που σου ταιριάζει εξαρτάται από την προσωπική σου κατάσταση και ιδιαιτερότητες. Η ψυχοθεραπεία είναι επίσης γνωστή ως θεραπεία ομιλίας, συμβουλευτική, ψυχοκοινωνική θεραπεία ή απλά θεραπεία.Ένας έμπειρος και καλά εκπαιδευμένος θεραπευτής αναγνωρίζει σωστά τις ανάγκες σου για να σου προσφέρει την σωστή μορφή ψυχοθεραπείας.
- Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην αντιμετώπιση των περισσότερων προβλημάτων ψυχικής, ψυχοσωματικής αλλά και σωματικής υγείας όπως ενδεικτικά είναι:
- Οι διαταραχές άγχους, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), οι φοβίες, η διαταραχή πανικού ή η διαταραχή του μετατραυματικού στρες (PTSD)
- Διαταραχές της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη ή η διπολική διαταραχή
- Εθισμοί, όπως ο αλκοολισμός, η εξάρτηση από τα ναρκωτικά ή ο καταναγκαστικός τζόγος, το facebook κ.α.
- Διατροφικές διαταραχές, όπως ανορεξία ή βουλιμία
- Διαταραχές της προσωπικότητας, όπως η οριακή διαταραχή προσωπικότητας ή η εξαρτημένη διαταραχή της προσωπικότητας
- Η σχιζοφρένεια ή άλλες διαταραχές που προκαλούν απόσπαση από την πραγματικότητα (ψυχωσικές διαταραχές)
- Ψυχοσωματικά προβλήματα και ψυχοφυσιολογικές διαταραχές, όπως πονοκέφαλοι, ευερέθιστο έντερο, έρπης κ.α.
- Σωματικά προβλήματα και καταστάσεις, όπως υπέρταση, διαβήτης, σκλήρυνση κατά πλάκας, μυοσκελετικά προβλήματα (π.χ. λουμπάγκο και αυχενικό), χρόνιος πόνος κ.α.
Δεν επωφελούνται από την ψυχοθεραπεία μόνο όσοι διαγιγνώσκονται με κάποια ψυχική ασθένεια. Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην αντιμετώπιση μιας σειράς πιέσεων και συγκρούσεων που μπορεί να επηρεάσουν τον καθένα μας. Για παράδειγμα, μπορεί να σας βοηθήσει να:
- Επιλύσεις τις συγκρούσεις με τον/την σύντροφό σου ή με κάποιον άλλο στη ζωή σου
- Απελευθερώσεις την πίεση ή το άγχος που οφείλεται στην εργασία ή άλλες καταστάσεις
- Αντιμετωπίσεις μείζονες αλλαγές στη ζωή, όπως το διαζύγιο, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή η απώλεια εργασίας
- Μάθεις να διαχειρίζεσαι ανθυγιεινές αντιδράσεις, όπως ξεσπάσματα θυμού ή παθητική-επιθετικότητα, απόσυρση κ.α.
- Συμβιβαστείς με ένα συνεχιζόμενο ή σοβαρό πρόβλημα σωματικής υγείας, όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος ή ο χρόνιος πόνος
- Ανακάμψεις από σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση ή άλλη βίαιη κατάσταση
- Αντιμετωπίσεις διάφορα σεξουαλικά προβλήματα, είτε οφείλονται σε σωματικά ή ψυχολογικά αίτια
- Κοιμηθείς καλύτερα, εάν έχεις πρόβλημα να κοιμηθείς ή να διατηρήσεις τον ύπνο σου (αϋπνία)
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική με τα φάρμακα, όπως τα αντικαταθλιπτικά. Ωστόσο, ανάλογα με την περίπτωσή σου, η ψυχοθεραπεία από μόνη της μπορεί να μην είναι αρκετή για να αντιμετωπιστούν σωστά τα συμπτώματα μιας κατάστασης υγείας. Μπορεί επίσης να χρειαστείς κάποιο φάρμακο ή άλλες θεραπείες, όπως στην περίπτωση ενός αυχενικού ή λουμπάγκο, υπέρτασης κ.α.
Γενικά, υπάρχουν ελάχιστοι κίνδυνοι ή παρενέργειες που σχετίζονται με την ψυχοθεραπεία. Μπορεί, για παράδειγμα, επειδή θα εξερευνήσεις και θα διαχειριστείς οδυνηρά συναισθήματα και εμπειρίες, να αισθάνεσαι συναισθηματικά δυσάρεστα κατά περιόδους.Ο σημαντικότερος κίνδυνος στην Ελλάδα είναι ότι δεν υπάρχει σωστή νομοθεσία που να προστατεύει τον ενδιαφερόμενο από ‘τσαρλατάνους’ ή ελλιπώς εκπαιδευμένους επαγγελματίες. Ωστόσο, οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται με τη συνεργασία με έναν σωστά εκπαιδευμένο θεραπευτή (πανεπιστημιακοί τίτλοι και πτυχία) ο οποίος έχει την ικανότητα να ταιριάξει με τον τύπο και την ένταση της θεραπείας με τις ανάγκες σας.
‘Caveat Emptor‘ λοιπόν…
Ξεκίνα από εδώ:
- Βρες έναν θεραπευτή. Ζήτησε παραπομπή από γιατρό σου, το ασφαλιστικό σου ταμείο ή πρόγραμμα υγείας σου, κάποιο φίλο ή άλλη αξιόπιστη πηγή. Κάποιο εργοδότες παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες ή παραπομπές μέσω προγραμμάτων υποστήριξης των εργαζομένων (ΠΥΕ). Ή μπορείς να βρεις έναν θεραπευτή από μόνος σου, για παράδειγμα, επικοινωνώντας με έναν επαγγελματικό ή επιστημονικό σύλλογο στο Διαδίκτυο.
- Διερεύνησε τα κόστη. Αν έχεις ασφάλιση υγείας, μάθετε τι κάλυψη προσφέρει για την ψυχοθεραπεία. Ορισμένα προγράμματα υγείας καλύπτουν μόνο έναν ορισμένο αριθμό ψυχοθεραπευτικών συνεδριών ετησίως. Επίσης, μίλησε με τον θεραπευτή σου για τις αμοιβές και τις επιλογές πληρωμής. Υπολόγισε πως ‘το χαμηλότερο δεν είναι πάντα φθηνότερο’: με έναν καλά εκπαιδευμένο θεραπευτή (με αντίστοιχα πτυχία και έτη σπουδών) με μεγάλη εμπειρία, θα τελειώσεις σύντομα και με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα ενώ με κάποιον άπειρο και μη σωστά εκπαιδευμένο θα ταλαιπωρείσαι για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα και υψηλό κόστος.
Έλεγξε τις ανησυχίες σου. Πριν από το πρώτο σου ραντεβού σκέψου ποια θέματα θα ήθελες να δουλέψετε. Παρόλο που θα τα διερευνήσετε και θα τα συναποφασίσετε με το θεραπευτή σου, έχοντας μια ιδέα εκ των προτέρων θα αποτελέσει ένα καλό σημείο εκκίνησης.
Πριν επισκεφτείς έναν θεραπευτή, φρόντισε να ελέγξεις το ιστορικό, την εκπαίδευση, την εμπειρία, την πιστοποίηση και την αδειοδότηση του. Ο ψυχοθεραπευτής είναι γενικός όρος και όχι τίτλος εργασίας ή ένδειξη εκπαίδευσης, κατάρτισης ή ικανότητας. Νόμιμοι, από την Ελληνική νομοθεσία, θεωρούνται μόνο οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι, χωρίς όμως να μπορούν να επικαλεστούν κάποια ειδικότητα (π.χ. κλινικός ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος κλπ).
Μεγάλη παγίδα: η φορολογική νομοθεσία επιτρέπει σε όποιον θέλει και χωρίς να έχει καν πτυχία ή άλλη εκπαίδευση να κάνει έναρξη εργασιών ως «θεραπευτής», «ψυχοθεραπευτής», «σύμβουλος ψυχικής υγείας», «προσωπικός σύμβουλος ή εκπαιδευτής» κ.α. Κατά κανόνα, πίσω από τέτοιους τίτλους κρύβονται άσχετα ή/και επικίνδυνα άτομα.
Οι εκπαιδευμένοι ψυχοθεραπευτές μπορούν να έχουν διαφορετικούς επαγγελματικούς τίτλους, ανάλογα με την εκπαίδευση και τον ρόλο τους. Οι περισσότεροι έχουν μεταπτυχιακό ή και διδακτορικό δίπλωμα με ειδική εκπαίδευση στην ψυχολογική συμβουλευτική. Οι ιατροί που ειδικεύονται στην ψυχική υγεία (ψυχίατροι) μπορούν να συνταγογραφούν φάρμακα καθώς και να παρέχουν ψυχοθεραπεία.
Βεβαιώσου ότι ο θεραπευτής που θα επιλέξεις πληροί τις προϋποθέσεις πιστοποίησης και αδειοδότησης στον χώρο των επιστημών υγείας. Το ζητούμενο είναι να βρεις έναν εξειδικευμένο θεραπευτή που θα προσφέρει σωστά το είδος και την ένταση της θεραπείας που χρειάζεσαι.
Κατά την πρώτη θεραπευτική συνεδρία, ο θεραπευτής συγκεντρώνει όλες τις σχετικές πληροφορίες για εσένα και τις ανάγκες σου. Μπορεί να σου ζητηθεί να συμπληρώσεις έντυπα σχετικά με την τρέχουσα και την προηγούμενη σωματική και συναισθηματική υγεία σου. Μπορεί να χρειαστούν μερικές συνεδρίες για να μπορέσει ο θεραπευτής σου να κατανοήσει πλήρως την κατάσταση και τις ανησυχίες σου και να καθορίσει την καλύτερη προσέγγιση ή πορεία δράσης.
Η πρώτη συνεδρία είναι επίσης μια ευκαιρία για να δοκιμάσεις τον θεραπευτή σου για να δεις εάν η προσέγγισή του ή/και η προσωπικότητά του πρόκειται να λειτουργήσουν για εσένα. Βεβαιώσου ότι καταλαβαίνεις:
- Τι είδους θεραπεία θα χρησιμοποιηθεί
- Τους στόχους της θεραπείας σου
- Την διάρκεια κάθε συνεδρίας
- Πόσες θεραπευτικές συνεδρίες μπορεί να χρειαστούν
Μη διστάσεις να κάνεις ερωτήσεις οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια του ραντεβού σου. Εάν δεν αισθάνεσαι άνετα με τον πρώτο ψυχοθεραπευτή που επισκέπτεσαι, δοκίμασε κάποιον άλλον. Το καλό ταίριασμα με τον θεραπευτή σου είναι κρίσιμο για να είναι αποτελεσματική η ψυχοθεραπεία σου.
Το πιο συνηθισμένο σενάριο είναι να συναντιέσαι με τον θεραπευτή σου μια φορά την εβδομάδα ή κάθε δεύτερη εβδομάδα για μια συνεδρία που διαρκεί περίπου 45 έως 60 λεπτά.
Στην δική μου περίπτωση, κατά κανόνα, για ντόπιους ή άτομα που έρχονται από κοντινές τριγύρω περιοχές οι συνεδρίες είναι δίωρες. Έτσι τελειώνουμε σε συντομότερο χρονικό διάστημα και πιο αποτελεσματικά από το να ‘σέρνουμε’ την θεραπεία επί μακρόν.
Για αυτούς που έρχονται από μακριά (ειδικότερα από νησιά ή το εξωτερικό) οι συνεδρίες μπορεί να είναι ‘μαραθώνιες’: να ξεκινάμε π.χ. στις 9:00 το πρωί και να σταματάμε όταν εμφανίσει σημάδια κόπωσης ένας από τους δυο μας (στις δώδεκα, μία, δύο το μεσημέρι). Έτσι καταφέρνουμε να κάνουμε πολύ δουλειά σε λίγες ημέρες, ενώ ο θεραπευόμενος έχει ‘αποκοπεί’ αυτό το διάστημα από την καθημερινότητα του περιβάλλοντός του (στη βράση κολλάει το σίδερο…).
Εδώ θα βρεις περισσότερες πληροφορίες για ‘Που να μείνετε‘…
Υπάρχουν αρκετοί αποτελεσματικοί τύποι ψυχοθεραπείας. Μερικοί κάνουν καλύτερη δουλειά από άλλους για τη θεραπεία ορισμένων διαταραχών και καταστάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι έμπειροι θεραπευτές χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό θεραπευτικών τεχνικών. Ο θεραπευτής σου θα διερευνήσει την ιδιαίτερη κατάστασή σου και τις προτιμήσεις σου για να καθορίσει ποια προσέγγιση μπορεί να είναι καλύτερη για εσένα.
Παρόλο που υπάρχουν πολλοί τύποι θεραπειών, κάποιες τεχνικές ψυχοθεραπείας που αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές περιλαμβάνουν:
- Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία στοχεύει στο να αναγνωριστούν ανθυγιεινές, αρνητικές πεποιθήσεις και συμπεριφορές και να αντικατασταθούν με υγιείς, θετικές
Διαλεκτική Θεραπεία Συμπεριφοράς, ένας τύπος CBT που διδάσκει συμπεριφορικές δεξιότητες που οδηγούν στην καλύτερη διαχείριση του άγχους, καλύτερη διαχείριση των συναισθημάτων και στη βελτίωση των σχέσεων με άλλους - Θεραπεία Αποδοχής και Αφοσίωσης, η οποία σε βοηθά να αναγνωρίζεις και να αποδέχεσαι τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου και να δεσμευθείς να κάνεις αλλαγές, αυξάνοντας την ικανότητά σου να αντιμετωπίζεις και να προσαρμόζεσαι σε καταστάσεις
- Ψυχοδυναμικές και Ψυχαναλυτικές Θεραπείες, οι οποίες επικεντρώνονται στην αύξηση της συνειδητοποίησης των ασυνείδητων σκέψεων και συμπεριφορών, στην ανάπτυξη νέων ιδεών για τα κίνητρά σου και στην επίλυση εσωτερικών συγκρούσεων
- Η Διαπροσωπική Ψυχοθεραπεία, η οποία επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση προβλημάτων με τις τρέχουσες σχέσεις σου με άλλους ανθρώπους για να βελτιώσεις τις διαπροσωπικές σου ικανότητες – πώς συνδέεσαι με άλλους, όπως οικογένεια, φίλους και συναδέλφους
- Υποστηρικτική Ψυχοθεραπεία, η οποία ενισχύει την ικανότητά σου να αντιμετωπίσεις το άγχος και τις δύσκολες καταστάσεις
Η ψυχοθεραπεία προσφέρεται σε διαφορετικές μορφές, συμπεριλαμβανομένων ατομικών, ζευγαριών, οικογενειακών ή ομαδικών συνεδριών θεραπείας και μπορεί να είναι αποτελεσματική για όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Στους περισσότερους τύπους ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής σε ενθαρρύνει να μιλήσεις για τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου και τι σε ενοχλεί. Μην ανησυχείς αν δυσκολεύεσαι να ανοιχτείς και να εκφράσεις τα συναισθήματά σου. Ο θεραπευτής θα σε βοηθήσει να αποκτήσεις περισσότερη εμπιστοσύνη και άνεση.
Επειδή η ψυχοθεραπεία ενίοτε συνεπάγεται έντονες συναισθηματικές συζητήσεις μπορεί να υπάρξουν περιστάσεις που θα κλάψεις, θα αναστατωθείς ή ακόμα και να έχεις ένα έντονο ξέσπασμα θυμού κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας. Κάποιοι μπορεί να αισθάνονται σωματικά εξαντλημένοι μετά από μια συνεδρία. Ο θεραπευτής είναι εκεί για να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις τέτοια συναισθήματα και καταστάσεις.
Ο θεραπευτής μπορεί να σου ζητήσει να κάνεις κάποιο “homework” – δραστηριότητες ή πρακτικές που βασίζονται σε αυτά που μαθαίνεις κατά τη διάρκεια των τακτικών θεραπευτικών συνεδριών. Με τον καιρό, η επεξεργασία των ανησυχιών σου θα βοηθήσει να βελτιωθεί η διάθεσή σου, να αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι και αισθάνεσαι για τον εαυτό σου και να βελτιώσεις την ικανότητά σου να αντιμετωπίζεις τα προβλήματα.
Εκτός από σπάνιες και συγκεκριμένες περιστάσεις, οι συνομιλίες με τον θεραπευτή σου είναι άκρως εμπιστευτικές. Ωστόσο, ένας θεραπευτής μπορεί να αναγκαστεί να άρει την εμπιστευτικότητα εάν υπάρχει άμεση απειλή για την δική σου ασφάλεια ή κάποιου άλλου ή όταν έτσι απαιτείται με απόφαση δικαστηρίου.
Ο έμπειρος θεραπευτής είναι καλά εκπαιδευμένος στην προστασία του θεραπευτικού απορρήτου και μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με την εμπιστευτικότητα.
Ο αριθμός των ψυχοθεραπευτικών συνεδριών που θα χρειαστούν καθώς και η συχνότητά τους εξαρτάται από παράγοντες όπως:
- Η ιδιαιτερότητα της κατάστασής σου
- Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων σου
- Πόσο καιρό παρουσιάζεις τα συμπτώματα ή βιώνεις την κατάστασή σου
- Πόσο γρήγορα προχωράει η θεραπεία
- Πόσο άγχος βιώνεις
- Πόσο οι ψυχο-συναισθηματικές καταστάσεις σου επηρεάζουν την καθημερινή ζωή σου
- Πόση υποστήριξη έχεις από τα μέλη της οικογένειας και άλλους
Κάποιες φορές η ψυχοθεραπεία μπορεί να μην θεραπεύει πλήρως ένα πρόβλημα ή να διώχνει εντελώς μια δυσάρεστη κατάσταση. Μπορεί όμως να δώσει τον τρόπο και τη δύναμη να αντιμετωπίζεις με λειτουργικό/υγιή τρόπο και να αισθάνεσαι καλύτερα για τον εαυτό σου και τη ζωή σου.
Λάβε τα μέτρα σου για να αξιοποιήσεις στο έπακρο τη θεραπεία σου και να βοηθήσεις στην επιτυχία της.
- Βεβαιώσου ότι αισθάνεσαι άνετα με το θεραπευτή σου. Εάν δεν είσαι, αναζήτησε έναν άλλο θεραπευτή με τον οποίο θα αισθανθείς πιο άνετα. Μην ντρέπεσαι να φύγεις εάν νιώθεις ότι έπεσες σε κακό ή άπειρο θεραπευτή. Ας ντραπεί εκείνος που σε ανέλαβε χωρίς να μπορεί…
- Προσέγγισε τη θεραπεία ως σχέση συνεργασίας. Η θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική όταν είσαι ενεργά συμμετέχων και συμμετέχεις στη λήψη αποφάσεων. Βεβαιώσου ότι εσύ και ο θεραπευτής σου συμφωνείτε για τα σημαντικά ζητήματα και πώς να τα αντιμετωπίσεις. Μαζί, μπορείτε να ορίσετε στόχους και να μετρήσετε την πρόοδο με την πάροδο του χρόνου.
- Να είσαι ανοιχτός και ειλικρινής. Η επιτυχία εξαρτάται από την προθυμία να μοιραστείς τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες σου και να εξετάσεις νέες ιδέες, ιδέες και τρόπους να κάνεις τα πράγματα. Εάν δεν είσαι πρόθυμος να μιλήσεις για ορισμένα θέματα εξαιτίας επώδυνων συναισθημάτων, αμηχανίας ή φόβων για την αντίδραση του θεραπευτή σου, ενημέρωσε το θεραπευτή σου.
- Ακολούθα στο σχέδιο θεραπείας σου. Αν αισθάνεσαι καταθλιπτικά ή έχεις έλλειψη κινήτρων, ίσως είναι ‘δελεαστικό’ να παρακάμψεις τις θεραπευτικές συνεδρίες. Αυτό μπορεί να διαταράξει την πρόοδό σου. Προσπάθησε να παρακολουθείς όλες τις συνεδρίες και να σκέφτεσαι τι θέλεις να συζητήσεις.
- Μην περιμένετε άμεσα αποτελέσματα. Η εργασία σε συναισθηματικά ζητήματα μπορεί να είναι οδυνηρή και μπορεί να απαιτήσει σκληρή δουλειά. Ενδέχεται να χρειαστείς περισσότερες συνεδρίες πριν αρχίσεις να βλέπεις βελτίωση.
- Κάνε την εργασία σου (homework) μεταξύ συνεδριών. Εάν ο θεραπευτής σου ζητά να τεκμηριώσεις τις σκέψεις σου σε ένα ημερολόγιο ή να κάνεις άλλες δραστηριότητες μεταξύ των θεραπειών σου, ακολούθησε τις οδηγίες. Αυτές οι εργασίες μπορούν να σε βοηθήσουν να εφαρμόσεις στη ζωή στη ζωή σας όσα έχεις μάθει στις θεραπείες.
- Εάν νιώθεις ότι η ψυχοθεραπεία δεν βοηθάει, μίλησε στο θεραπευτή σου. Εάν δεν αισθάνεστε ότι ωφελείσαι από τη θεραπεία μετά από αρκετές συνεδρίες, μίλησε στο θεραπευτή σου για αυτό. Εσύ και ο θεραπευτής σου μπορείτε να αποφασίσετε να κάνετε κάποιες αλλαγές ή να δοκιμάσετε μια διαφορετική προσέγγιση που μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική.